“Türkiye’nin en büyük limanı hangisi?” Yanlış soruyu sormayı bırakalım.
Birilerini kızdırma pahasına söyleyeyim: “En büyük liman” sorusunu yıllardır yanlış soruyoruz. Çünkü “büyük” neye göre? Konteynere mi bakacağız, toplam tonaja mı, tek terminale mi, liman başkanlığı sınırlarına mı? Ölçütü değiştirdikçe “en büyük” de değişiyor. İşin rahatsız edici tarafı şu: Yanlış soruyu sorduğumuz için doğru yatırımları da çoğu zaman ıskalıyoruz.
Ölçütü söylemeden “en büyük” denmez
Aynı cümlede hem “tek terminal” hem de “bölge liman başkanlığı” verilerini konuşuyoruz; sonra da “kim en büyük?” diye tartışıyoruz. 2023 sonunda Ambarlı Bölge Liman Başkanlığı sınırlarında 3,17 milyon TEU elleçlendi—bu, Türkiye konteyner trafiğinin en büyük kısmı. Ama Ambarlı tek bir terminal değil; Marport, Kumport ve diğerleriyle bir kompleks. Yani “bölge” ölçeğinde liderlikten söz ediyoruz. ([Bazaar Times][1])
Konteynerde tablo: Ambarlı’nın üstünlüğü, Asyaport’un sıçrayışı, Mersin’in meydan okuması
Konteyner şampiyonu dendiğinde çoğu kişi refleksle “Mersin” der; çünkü Mersin Uluslararası Limanı (MIP) uzun yıllardır Akdeniz’in en yoğun kapılarından biri. 2023’te yaklaşık 2 milyon TEU elleçledi ve “East Med Hub” genişlemesiyle kapasitesini 2,6 milyondan 3,6 milyon TEU’ya çıkaracak hamleyi başlattı. Bu, Doğu Akdeniz’de hat planlarını yeniden yazdırabilecek büyüklükte. ([Port Technology International][2])
Öte yanda Asyaport (Tekirdağ) bir MSC aktarma üssü olarak 2024’ün ilk çeyreğinde TEU bazında %50’nin üzerinde artış yakaladı ve yıl genelinde tekil terminal ölçeğinde liderliğe yükseldiğini duyuran haberler çıktı. Dikkat: Bu, “tek terminal” liderliği; bölge olarak Ambarlı hâlâ dev bir kütle. Yine de Asyaport’un 4 milyon TEU hedefli kapasite söylemi, Marmara’daki güç dengesini konteynerde iyice kuzeye itiyor. Peki altyapı, gümrük süreçleri, demiryolu bağlantıları aynı hızda büyüyor mu? ([Ports Europe][3])
Tonajda gerçek lider kim? Kocaeli’nin tahtına Aliağa meydan okuyor
“Toplam yük (tonaj)” açısından yılların lideri Kocaeli idi; rafineri ve petrokimya ağırlığı sayesinde. Ancak 2024 dönem verileri, Aliağa Liman Başkanlığının Kocaeli’nin önüne geçtiğini işaret ediyor. Bu hikâye, Türkiye’nin endüstriyel coğrafyasındaki kaymayı ve enerji/kimya odaklı yüklerin Ege ekseninde yoğunlaştığını gösteriyor. Yarın “en büyük tonaj” sorusuna Aliağa yanıtını verirsek kim şaşırmalı? ([Habertürk][4])
Rahatsız edici ama gerekli sorular
• Marmara’ya bağımlılığı daha ne kadar sürdüreceğiz?
Konteynerin ezici kısmı hâlâ Marmara’da dönüyor. Bir deprem senaryosunda tek bir bölgeye aşırı yüklenmiş bir lojistik sistemin kırılganlığıyla yüzleşmeye hazır mıyız? Asyaport’un büyümesi, Ambarlı’nın ölçek ekonomisi, Kocaeli’nin sıvı dökme üstünlüğü… Hepsi aynı risk havzasında. Bu konsantrasyonu dengeleyecek alternatif koridorlara (Filyos, Doğu Akdeniz demiryolu entegrasyonu, iç hat ro-ro) ne kadar yatırım yaptık?
• Demiryolu ve gümrük kapasitesi liman genişlemelerini yakalıyor mu?
Mersin’in 3,6 milyon TEU’luk kapasite hedefi heyecan verici. Ama kapı kapasiteleri, geri saha yönetimi ve intermodal çözümler aynı hızda büyümezse darboğaz sadece rıhtımdan kapıya taşınır. Türkiye 2024’te 13,5 milyon TEU seviyesine çıkarken, “ray + liman” entegrasyonu hâlâ en zayıf halkalardan biri. Neden liman genişlemeleriyle hinterland demiryolu projeleri eşzamanlı ilerlemiyor? :contentReference[oaicite:5]{index=5}
• Veri şeffaflığı ve tanım birliği olmadan strateji kurulabilir mi?
Bir bakanlık açıklamasında “bölge liman başkanlığı” rakamı, başka bir açıklamada “tek terminal” rakamı öne çıkıyor; medyada da “en büyük liman” başlığı ile servis ediliyor. Bu karmaşa yatırımcıyı, hat operatörünü ve yerli sanayiciyi yanıltıyor. Resmî istatistiklerde tanım birliği sağlanmalı; “bölge/terminal/kapasite/gerçekleşen” ayrımları net yazılmalı. Ambarlı’nın 2023’teki 3,17 milyon TEU’su bölge; Mersin’in 2023 performansı tek tesis; Asyaport’un 2024 iddiası tek terminal. Aynı sepete atıp sıralama yapmak, politikanın değil, manşetin işidir. :contentReference[oaicite:6]{index=6}
O zaman “en büyük” kim? Yanıt, ihtiyacınıza göre değişir
Konteyner bölgesel yoğunluk (2023): Ambarlı. Hat çeşitliliği, hinterland erişimi ve konsolidasyon avantajı belirleyici. ([Bazaar Times][1])
Tek terminalde konteyner ivmesi (2024): Asyaport; aktarma rolü ve filo sinerjisiyle öne çıktı. ([Ports Europe][3])
Toplam tonaj: Geleneksel lider Kocaeli, ancak Aliağa 2024’te öne geçti—sıvı/kuru dökme dinamiklerini izleyin. ([Habertürk][4])
Yükselen kapasite: Mersin, 3,6 milyon TEU hedefiyle Doğu Akdeniz’in dengelerini değiştirmeye aday. ([Türkiye Yatırım Ofisi][5])
Provokatif sorularla kapatalım
Türkiye’nin konteyner geleceği Marmara’ya bağımlı kalırsa, tek bir kırılma anında tüm tedarik zincirimiz çöker mi?
“Bölge” ile “terminal”i birbirine karıştıran manşetler yüzünden yanlış limanlara yanlış teşvikleri mi veriyoruz?
Mersin’in kapasite artışı gerçekleştiğinde, Doğu Akdeniz merkezli yeni bir hat dağılımına hazır mıyız? Yoksa kapıda tıkanacağız?
Aliağa’nın tonaj liderliği kalıcı olursa, enerji ve kimya lojistiği için Ege merkezli yeni bir stratejiyi ne zaman yazacağız?
Son söz
“En büyük liman” sorusunu tek cevaba indirgeyen her cümle, bizi yanlış karara bir adım daha yaklaştırıyor. Doğru soru şudur: “Hangi kargo türünde, hangi zaman diliminde, hangi operasyon ölçeğinde, hangi risk altında ‘en büyük’?” Ölçütü koyun; cevap zaten kendiliğinden gelir. Ambarlı’nın bölgesel ağırlığı, Asyaport’un terminal ivmesi, Mersin’in kapasite atağı ve Aliağa–Kocaeli eksenindeki tonaj yarışı… Hepsi aynı oyunun farklı kuralları. Biz önce kuralları netleştirelim. ([Bazaar Times][1])
[1]: https://bazaartimes.com/four-turkish-ports-make-it-to-lloyds-top-100-list/?utm_source=chatgpt.com “Four Turkish ports make it to Lloyd’s top 100 list – Bazaar Times”
[2]: https://www.porttechnology.org/news/mersin-international-port-handles-record-25-million-teu/?utm_source=chatgpt.com “Mersin International Port handles record 25 million TEU”
[3]: https://www.portseurope.com/asyaport-is-top-teu-transit-port-in-turkey-in-q1-24/?utm_source=chatgpt.com “Asyaport is top TEU transit port in Turkey in Q1 24 – Ports Europe”
[4]: https://www.haberturk.com/kocaeli-haberleri/37334313-kocaeli-limanlari-yillik-100-milyon-tonluk-yuk-hacmine-adim-adim-yaklasiyor?utm_source=chatgpt.com “Kocaeli limanları yıllık 100 milyon tonluk yük hacmine adım adım …”
[5]: https://www.invest.gov.tr/en/news/news-from-turkey/pages/phase-1-of-the-mersin-international-port-expansion-project-officially-inaugurated.aspx?utm_source=chatgpt.com “Phase 1 of the Mersin International Port Expansion Project Officially …”